دانلود نسخه صوتی از اینجا
امروز نقدی خواندم بر فیلم "برادرم خسرو" که در آن شهاب حسینی نقش فردی را بازی می کرد که به اختلال دوقطبی مبتلا است و این بهانه ای شد که این بار موضوع صحبت را به این اختلال اختصاص دهم. البته قصدم به هیچ وجه این نیست که از الف تا یای این بیماری را بویژه از دیدگاه تخصصی بکاوم و بیان کنم. بلکه برعکس مرادم این است که آگاهی عمومی خوانندگان علاقمند را بالا برم.
شاید شما هم نام اختلال دو قطبی (Bipolar) یا مانیک دپرشن را قبلا شنیده باشید و بدانید که این اختلال به معنای جابجایی خلق، عواطف و انرژی بین دو قطب کاملا متضاد است ولی بهتر است بدانید که تغییرات لحظه ای، ساعتی و حتی تغییراتی که بر اثر اتفاقات معمول در زندگی رخ می دهد، به هیچ وجه به معنای اختلال دوقطبی در شخص نیست و حتی افرادی که به عنوان دمدمی مزاج (Moody) می شناسیم، هم بیمار دوقطبی به شمار نمی آیند. با این همه درصد مبتلایان به این بیماری، حتی در بین اختلالات روانشناختی هم قابل توجه است. درباره شیوع اختلال با توجه به اینکه تشخیص دقیق آن با دشواریهایی همراه است، آمار و داده های متفاوتی وجود دارد ولی بر اساس آمار موسسه ملی بیماریهای روانی آمریکا، شیوع سالیانه در آن کشور، 2.6% جمعیت بزرگسال می باشد که این عدد در ایران بر اساس آمارهای مختلف حتی از این هم بیشتر است.
نکته جالب درباره افراد مبتلا به اختلال بایپولار این است که آنها معمولا دارای بهره هوشی بالایی هستند و همین امر باور اینکه آنها به بیماری روانی دچار هستند را برای دیگران و حتی خود آنها مشکل می کند. معروف است که ناپلئون بناپارت، ایزاک نیوتن، ونسان ونگوک، ارنست همینگوی و وینستون چرچیل هم به این اختلال گرفتار بوده اند.
همانطور که قبلا اشاره کردیم، بیمار دو قطبی در دو حالت – و یا به عبارت بهتر در دو فاز- مختلف و متضاد به سر می برد که هر فاز حداقل از چند روز تا چندین ماه به طول می انجامد:
اول فاز افسردگی (خلق پایین) که دارای مشخصات زیر است:
- ناامیدی و ناتوانی
- فقدان انرژی و تمرکز روانی
- و نشانه های فیزیکی شامل اشکال در خواب و خوراک که می توانند زیاد یا کم باشند.
دوم فاز خلق بالا یا شیدایی (مانیا یا هیپو مانیا: که شدت کمتری نسبت به مانیا دارد) که نشانه هایش از این قرارند:
- احساس انرژی زیاد
- وجد و شادی بی حد
- خوشبینی غیرواقعی
- اعتماد به نفس بالا
این نشانه های فاز شیدایی ظاهرا مثبت به نظر می رسند در حالی که اینطور نیست و ممکن است بسیار خطرناک باشند. مثلاً در این فاز بیماران:
- به راحتی سرمایه گذاری های پرریسک انجام می دهند.
- نسبت به آموختن نیازی در خود احساس نمی کنند.
- پرحرف می شوند و در واقع فشار زیادی برای صحبت کردن در خود احساس می کنند (Pressure of Speech).
- توهم بزرگمنشی پیدا می کنند به عنوان مثال گاهی فکر می کنند ماموریت فراانسانی و گاهی فکر می کنند قدرت فوق طبیعی دارند.
- دچار پرش افکار و نیز سبقت فکر (Racing Thought) می شوند. یعنی هنوز فکر قبلی تمام نشده است، فکر بعدی به سراغشان می آید.
- قدرت تصمیم گیری آنها پایین می آید زیرا به تبعات تصمیمات اهمیت نمی دهند.
- بی مبالات می شوند. آداب را رعایت نمی کنند و از گفتن حرفهای بی ادبانه ابایی ندارند.
- ممکن است کارهای خطرناک انجام دهند.
- و یکی از مهمترین نشانه ها کم خوابی در بیماران شیدایی است. نکته جالب این است دو قطبی ها در هر 2 فاز با مشکل خواب دست به گریبانند. تفاوت این است که در فاز افسردگی، نیاز به خواب احساس می شود و در عین حال اشکال در خوابیدن یا خواب ماندن وجود دارد ولی در فاز شیدایی این بیماران نیازی به خواب احساس نمی کنند که این به نوبه خود بر نشانه های شیدایی می افزاید.
برای شناخت بهتر اختلال دوقطبی که خودش به دوقطبی نوع 1 و 2 تقسیم می شود، بهتر است نگاهی به نمودار زیر بیاندازیم:
همانگونه که می بینید:
- افراد معمولی هم خلق بالا و پایین دارند. مثلاً با از دست دادن شغل ممکن است دچار افسردگی شوند.
- در اختلال افسردگی ماژور، فرد بصورت طولانی دچار خلق پایین است.
- در دو قطبی نوع 1، یک فاز شیدایی حداقل یک هفته ای داریم که البته می تواند تا 6 ماه به طول بیانجامد و یک فاز افسردگی 2 هفته ای (الزامی نیست).
- در دو قطبی نوع 2، فاز افسردگی مشابه نوع 1 است اما خلق بالا دارای شدت پایینتری است.
- در سیکلوتایمی یا خلق ادواری بصورت متناوب خلق بالا و پایین داریم که البته نسبت به دوقطبی شدت کمتری دارند.
اما شاید بپرسید چه چیزی باعث بوجود آمدن این اختلال می شود؟ هنوز علم نتوانسته است پاسخ دقیقی به این سوال بدهد. تنها می دانیم که هم ژنتیک و هم محیط در بروز اختلال موثرند. مثلاً بررسی ها نشان می دهد که اعضای خانواده شخص بایپولار 10 برابر بیش از دیگران احتمال ابتلا دارند. از سوی دیگر برخی از داروها (از جمله SSRI ها یا مهارکننده های بازجذب انتخابی سروتونین) می توانند شیدایی را فعال کنند که بیانگر تاثیر محیط است.
اما درمان اختلال دوقطبی چیست؟
از آنجا که این بیماری با اختلالهای اضطرابی، سوء مصرف مواد، بیش فعالی/کمبود توجه و اختلالهای شخصیت همبود است، به سختی تشخیص داده می شود. از طرف دیگر ممکن است در خلق پایین تشخیص افسردگی بگیرد که بسیار خطرناک است. علاوه بر آن متاسفانه هنوز برای این بیماری درمان قطعی وجود ندارد و در صورت تشخیص درست، تنها می توان آنرا مهار کرد.
در حال حاضر یکی از بهترین روشهای مهاری، دارودرمانی است. لیتیوم که یک متعادل کننده خلق بشمار می آید و خصوصاً بر کاهش نشانه های شیدایی موثر است، از قدیمی ترین داروها و موثرترین آنها است. سایر داروها ضدروانپریشیها، ضدانعقادها، بنزودیازپینها و داروهای ضدافسردگی ها هستند که البته در مصرف آنها باید احتیاط کرد. زیرا ممکن است در فاز مانیک ایجاد اشکال کنند.
در بیماران دوقطبی، بویژه در زمان شیدایی، ملاحظات معمول در سایر بیماریهای خلقی مانند مباحثه درمانی (Talk Therapy) و درمانهای شناختی-رفتاری که کمک می کنند بیمار به ماهیت غیرعقلانی برخی افکار خود پی ببرد، موثر نیستند و بنابراین بهتر است پس از یک دوره دارودرمانی انجام گردند.
منبع: +
